تحلیلی بر جایگاه بوستان جنگلی چیتگر در نظام شهری تهران
شهر تهران با وجود دارا بودن امکانات ، خدمات و تجهیزات متنوع هنوز از کمبودهای بسیاری (کمی و کیفی ) رنج میبرد. از نظر فضای سبز شهری این کمبودها چشمگیرتر میباشد. منطقه 22 شهرداری تهران واقع در شمال غربی شهر تهران، با 5881 هکتار وسعت (طبق پهنه بندی مصوب سال 1391) به دلیل ویژگی های خاص طبیعی و موقعیت خود در پهنه پایتخت ، به عنوان منطقه ای مستعد قطب گردشگری شناخته شده و چشم انداز آینده آن بر این اساس استوار شده است جمعیت این منطقه براساس سرشماری سال ۱۳۹۰ ایران، ۱۲۸٬۹۵۸ نفر (۳۸٬۱۰۶ خانوار) شامل ۶۵٬۴۷۶ مرد و ۶۳٬۴۸۲ زن میباشد..منطقه ۲۲ از ابتدا به عنوان ریه تنفسی تهران در نظر گرفته و معرفی شده است، در دوره های مختلف مدیریتی شهرداری تهران، توجه به حفظ و ارتقای کیفیت و کمیت فضای سبز منطقه ۲۲ یکی از برنامه های اصلی درباره این منطقه از کلانشهر تهران بوده است.
توسعه شهری و افزایش حضور جمعیت در آن و افزایش میزان ساخت و سازها در شهر و با توجه به نقشهای گوناگونی که فضای سبز شهرها می توانند ایفا کنند، جایگاه فضای سبز و بوستانهایی نظیر بوستان جنگلی چیتگر بسیار حائز اهمیت می باشد. بوستان جنگلی چیتگر در ساختار فضایی شهر تهران به دلیل وسعت زیاد ، پوشش گیاهی انبوه، وجود عناصر و امکانات ویژه ، چشم اندازهای بسیار متنوع ، سهولت دسترسی به آن موقعیت قرار گیری ویژه و .... در برطرف ساختن برخی کمبودها و نیازهای منطقه 22 ، حوزه غربی تهران ، شهر تهران و حتی فراشهری می تواند نقشهای ویژه ای ایفا نماید. این در حالی است که شرایط و ویژگیهای اکولوژیکی آن نیز باید در برنامه ریزی ها و نقش آفرینی ها مورد توجه برنامه ریزان و طراحان آن باشد. تا ضمن بهره گیری از توان اکولوژیکی بوستان و بر اساس طرحها و برنامه های فرادست ، بستری جهت پاسخگویی به برخی نیازهای شهری تهران را فراهم سازد. در واقع بهسازی و توسعه بوستان باید با آخرین فرصتهای توسعه شهری تهران زمینه ای جهت پاسخگویی به برخی نیازهای روحی ، روانی و جسمی ساکنان با مراجعه کنندگان به آن را بوجود آورد ، تا به کمک بهره گیری بهینه از منابع( محیطی ، اقتصادی و اجتماعی )زمینه توسعه پایدار شهری فراهم آید.
در واقع منطقه 22 تهران به عنوان منطقه ای نوپا و بکر و اولین منطقه ای که قبل از اسکان جمعیت دارای برنامه ها و طرحهای اسکان بوده و با دارا بودن قابلیتهای فراوان دیگر به کمک ابزار اصولی طراحی و برنامه ریزی شهری در جهت تحقق پذیری ارتقاء کیفیت محیطی برای دستیابی به نیازهای اساسی شهروندان و تامین بخشی از نیازهای شهری تهران گام اساسی را برداشته است. آنچه که در ارتقاء کیفی منطقه تاثیر بسزایی دارد توجه به موضوعاتی نظیر محیط طبیعی ، محیط انسان ساخت ، زیرساختها و تحقق پذیری توسعه شهری کارا می باشد. یکی از مهمترین محورهای دستیابی به اهداف موضوعات فوق ، ضرورت تهیه طرحهای ویژه و فرودست ، اجرایی و ریز مقیاس شهری در حوزه کالبدی ، عملکردی پیشنهاد شده در طرح تفصیلی ، به منظور استمرار حرکت طراحی شهری از طرح تفصیلی به طرحهای تضمین کننده کیفیت محیطی میباشد. تا اشتباهات تاریخی در توسعه های شهری گذشته تکرار نگردد. در واقع بوستانهای مجهز شهری به دلیل نقش و عملکرد متنوع بعنوان یکی از مهمترین عناصر سفرساز در میان فضاهای شهری امروزی مورد توجه میباشند . در ساختار فضایی شهر تهران با توجه به جایگاه و اهمیت بوستان جنگلی چیتگر و امکانات و قابلیتهای بسیار جذاب و منحصر به فرد آن ، این عامل چشمگیرتر میباشد. نگاهی به متوسط مراجعه کنندگان روزانه به پارک به خصوص در ایام تعطیل و فصل خاص ، این موضوع آشکارتر می گردد. بر اساس مطالعات در حال حاضر به طور متوسط روزانه 10000 نفر به بوستان جنگلی چیتگر مراجعه می کنند. این در حالی است که بوستان هنوز از نظر امکاناتی و تجهیزاتی کامل نبوده و انتظار می رود با تجهیز و بهسازی بوستان و توسعه شهر نشینی و اسکان جمعیت در منطقه 22 این رقم بسیار بیشتر گردد. در مجموع منطقه ای كه پارك چیتگر در آن واقع گردیده است، بسته به نقاط مختلف آن، دارای عوارض و پستی و بلندیهای بسیاری می باشد و به همین نسبت نوسانات شیب آن زیاد است و از صفر شروع و تا هشتاد درصد نیز مي‌رسد. امتداد اصلی پارك در جهت شرقی ـ غربی قرار گرفته و پستی و بلندیهای عمده را تپه ماهور تشكیل می دهد پوشش درختی بوستان در مجموع مساحتی در حدود ۷۳۴ هكتار را در بر می گیرد . حدود ۵۳ درصد از این درختان را گونه های سوزنی برگ تشكیل می دهند .در مجموع درختان سوزنی برگ در حدود ۳۹۰ هكتار ( در حدود ۴۸% مساحت كل پارك ) را به خود اختصاص داده اند . درختان پهن برگ حدود ۴۷ درصد درختان پارك را شامل می شوند .
با توجه به عبور مسیل چیتگر از وسط پارك ، این محدوده به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شده است . در حال حاضر مهمترین محور دسترسی به بوستان جنگلی چیتگر ، آزاد راه تهران – کرج بوده که با انشعاب یک مسیر فرعی به بلوار کوهک مهمترین مبادی ورودی به بوستان را شکل داده اند. آنچه که در این میان نقش بوستان چیتگر را بعنوان بخشی از تجهیزات و امکانات شهر تهران حساس تر نمایاند توسعه شهری در اطراف محدوده بوستان و تبدیل بوستان از یک بوستان حاشیه شهری به یک بوستان داخل بافت شهری می باشد. این موضوع سبب گردیده شرایط و ویژگی های خاص در نقش آفرینی بوستان بوجود آید ، که باید در برنامه ها و طرحهای آتی مرتبط مدنظر قرار گیرد. بر اساس بررسیها مقیاس عملکردی بوستان بعنوان تاسیسات و تجهیزات شهری تهران فرامنطقه ای و حتی فراشهری می باشد. این موضوع بخصوص در ارتباط با نزدیکی بوستان به فرودگاه مهرآباد ( بعنوان دروازه ملی و بین المللی شهر تهران و بلکه ایران ) و امکان دسترسی آسان به بوستان باید بیشتر مدنظر قرار گیرد. مراجعه قالب توریستهای خارجی و مقامات فرهنگی و سیاسی از دنیا ( کشورهای عربی ) و نقاط دیگر کشور از طریق این فرودگاه انجام می گیرد بنابراین با توجه به دسترسی آسان و نزدیک ، می توان در برنامه بازدید اولیه و مقدماتی مراجعان فرودگاه قرار داد.همانگونه که این مقوله در مورد پارک جمشیدیه تهران بالنسبه انجام میشود. درنتیجه جهت بهبود وضعیت و ساماندهی تاسیسات و تجهیزات نیازمند برنامه ریزی هدفمند جهت ارتقاء و بهبود وضع موجود میباشد.
محمدرضا جدی ثانی کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست ، -1
2- محمد ریاحی فر کارشناس مدیریت بحران (امداد در سوانح طبیعی )